Metalni odsjaj Urbanih ratnika, ili nešto prigušeniji i topliji Žene –
Sunca, gotovo votivne jednostavnosti ili „totemske“ (R. Hiršl) elegancije,
kao i impozantnost zamašnih dimenzija skulptura sačinjenih od čeličnih

i titanijumskih modularnih delova Boing aviona, asamblaža sajber-
futurističkog naboja iz kojih zrači snažna dinamika, čak i onda kada su njihovi

oblici gotovo vazdušasti, grade sliku skoro savršenog sklada ali i kontrastnosti,
kako prema čarobnim i pomalo nostalgičnim oblicima bajkovite vegetacije jedne
od najleših urbanih bašti Beograda, u kojoj su trenutno izložene, tako i prema
devetnaestovekovnoj rezidenciji legendarne i nesalomive beogradske kneginje
Ljubice u njihovoj pozadini. Nude nam sliku, ili deo priče o dva poslednja
veka urbanog Beograda. Onu koja, s jedne strane, govori o prvim koracima ka
„modernizaciji“ Beograda, ali i onu koja nas kroz specifičnost vizuelnog jezika i
poetiku njihovog tvorca Aleksandra Gligorijevića podseća ne samo da smo vrhunac
„industrijskog modernizma“, koji je svoj procvat doživljavao upravo u urbanim
sredinama, već ostavili za sobom, već i da smo svedoci „raspada civilizacije“ tog
istog „industrijskog modernizma“ (B. Buden).
Odrastao i formiran u duhu najuže i kreativno najnaprednije urbane kulturne
i umetničke sredine Beograda, Aleksandar Gligorijević (1962) je poslednju
deceniju dvadesetog veka proveo u Kaliforniji, u Los Anđelesu, gde je u potpunosti
sazrela njegova potreba da se odredi i progovori kao umetnik. Nimalo slučajno, za
svog učitelja bira tadašnjeg profesora skulpture na Koledžu za dizajn, umetnost i
arhitekturu u Santa Moniki (Santa Monica College of Design, Art and Architecture), u
tom trenutku pomalo zaboravljenog umetnika Džordža Hermsa (George Herms), jednog
od osnivača Kalifornijske škole asamblaža, jer je već tada ovaj jezik osetio
kao osnovni modus svog umetničkog izražavanja. Džordža Hermsa – svestranog
INTERPOLACIJE 3

vizuelnog umetnika i džez muzičara, sada gotovo osamdesetogodišnjaka koji se
danas ponovo nalazi, pored stalno prisutnih Edvarda Kinholca (Edward Kienholz)
i Brusa Konera (Bruce Conner), u žiži interesovanja poklonika asamblaža kako
u SAD, tako i u Evropi – mnogi smatraju pravim umetničkim šamanom Zapadne
obale SAD. Kao pripadnik slavne bit generacije, on je zajedno sa nama mnogo
poznatijim piscima i pesnicima Barouzom (Burroughs), Keruakom (Kerouac),
Ferlingetijem (Ferlinghetti), Ginzbergom (Ginsberg), kao i vizuelnim umetnicima
Kinholcom i Raušenbergom (Rauschenberg), ali pre svega njemu najbližim
Volasom Bermanom (Wallace Berman), već tih pedesetih godina prošlog veka
počeo da koristi poetiku slučajno pronađenih predmeta kao najadekvatniji
način izražavanja svog umetničkog kreda.
Pošto se, dakle, opredelio za tehniku asamblaža, za Aleksandra Gligorijevića
od samog početka nije bilo dileme: njega nije privlačio zov bilo kojeg
slučajno pronađenog predmeta, ma koliko snažan on bio, već samo onih koji
su nastali u ranim ili ranijim periodima industrijske proizvodnje, a kojima
su kalifornijski otpadi obilovali. Njegova gotovo dečačka fasciniranost
tim, za njega, misterioznim i izazovnim predmetima koje su osmislili
neki nepoznati industrijski vizionari, izazivala je duboko poštovanje
u njemu, a istovremeno i želju da te predmete, dešifrujući samo onu njemu
čitljivu poruku koju oni nose u sebi, pretoči u svoju viziju, u potpuno novi,
ovog puta umetnički sklad. Odbačene, islužene delove američke industrije,
kao što su razni zavrtnji, diskovi, propeleri, kuglageri, sve one predmete
koje je stvorila mašina a ne ljudska ruka, dakle, premete u kojima nije
prepoznavao direktno utkanu ljudsku emociju, on, sa ogromnim poštovanjem
prema njihovom prethodnom životu, kao neku slagalicu, ne modifikujući ih,
spaja i uklapa u nove celine sledeći svoju unutrašnju viziju i poetiku. Ove
skulpture – asamblaži, sve do nedavno manjih dimenzija, potvrdu javnosti
počele su da dobijaju već na njegovim prvim studentskim izložbama, a
to se nastavilo i nakon završenih studija u Kaliforniji (1996), kao i
nakon povratka u Beograd, posle 2000. godine, kroz niz izložbi u Srbiji
i Švajcarskoj, u veoma različitim ambijentima, ali u kojima je uvek bio
vidljiv kontinuitet njegovog inicijalnog kreativnog impulsa. Tim spojem
starog života raznorodnih mašinskih delova sa novim, umetnikovim
INTERPOLACIJE 3

vizuelnim jezikom i prepoznatljivom željom da se pruži zadovoljstvo ne
samo kreatoru već i posmatraču, gledaocu, skulptura Aleksandra Gligorijevića
dobila je utemeljenje u realnom životu, u raznim slojevima stvarnosti, čijom
je skladnom artikulacijom umetnik uspeo da kreira nove forme u kojima u isto
vreme, podjednako i paralelno, traju i prošlost i sadašnjost i koje upravo u
tom jedinstvu vremena besprekorno izražavaju duh savremene urbane sredine.
Odlučivši da se vrati u Srbiju početkom novog milenijuma, sa sobom je poneo ogromnu
rezervu osnovnog materijala za svoje asamblaže – gotovo dve tone tih odbačenih
delova industijskih mašina koje je sakupljao tokom prethodne decenije provedene u
SAD . I pored toga, ta rezerva materijala je veoma brzo, pretočena u dela, počela da
se drastično smanjuje, što ga je nagnalo da potraži novu. Sasvim slučajno, taj novi
izvor on pronalazi u skladištu tehničke službe JAT-a, koja je upravo tada odlučila
da se oslobodi velike količine rezervnih delova aviona Boing 727 starih tridesetak
godina koji im više nisu bili potrebni za održavanje. Zahvaljujući njihovom
razumevanju, on ih preuzima i time otvara put ka određenim promenama u svom do
tada uhodanom petnaestogodišnjem načinu kreiranja asamblaža.
Međutim, stvaralački proces nastanka njegovih dela ostao je zapravo
isti. Gligorijević i dalje polazi od primarnih industrijskih delova
kao konstruktivnih elemenata, samo što se sada radi o delovima aviona
načinjenim od aluminijuma, čelika ili titanijuma, odnosno od najfinijih,
najotpornijih, najtvrđih i najtrajnijih materijala koje avioindustrija
nužno zahteva. Osim toga, u pitanju su delovi daleko većih dimenzija, tako
da stvaralački postupak sada zahteva neku vrstu operativnog realizma u
vidu nužne pomoći avio inženjera, sa njihovim složenijim i stručnijim
prilazom materijalu i odgovarajućim alatom. Novi materijal daleko većih
dimenzija sada zahteva i daleko veći prostor za čuvanje i obradu, koji umetnik
nalazi u blizini svog dotadašnjeg ateljea, u nekadašnjem andergraund klubu,
pa u tom autentičnom beogradskom, urbanom prostoru Savamale sada, uz pomoć
iskusnih avio stručnjaka, kreira skulpture velikih dimenzija u kojima se
do tada nije oprobavao i u kojima prepoznajemo zajednički napor i nauke i
umetnost ka postizanju savršenog sklada.
Proces transformacije industrijskih mašinskih delova postaje sada znatno
složeniji zbog savršenijeg materijala i specifične tehnologije avionske
INTERPOLACIJE 3

industrije, koji zahtevaju obavljanje mnogo složenijih profesionalnih
zadataka. Od početka svestan da njegova ideja bira materijal isto toliko koliko
taj materijal određuje stremljenje kreativnog postupka, umetnik je takođe
svestan da ovaj savršeniji materijal postavlja, samim tim, i zahtevnije ciljeve,
pa idejna rešenja zbog veće prepoznatljivosti početnih oblika, delova aviona,
predstavljaju mnogo veći izazov. Povezivanje i kombinovanje različitih delova
zahteva potpunu ravnotežu masa da bi mogla da se kreira skulptura apstraktnog
oblika, savršenog pokreta, otvorene dinamične forme i nove sopstvene
energije, što joj sve zajedno daje novi identitet, ali sada kao umetničkog dela.
Kao kroz šaru u vazduhu, Aleksandar Gligorijević kroz njihov pokret pušta
energiju da struji i podvlači snagu njihove dinamike osvežavajući naše
sećanje na dela Umberta Bočonija (Umberto Boccioni) – jednog od glavnih
teoretičara istorijskog futurizma – koja su nastojala da izraze tada novu
estetiku prostornog dinamizma, pokreta i brzine. Međutim, ova nova dela
Aleksandra Gligorijevića zaista nose u sebi oznake futurizma, ali ovog našeg
doba – one koje nalazimo u svim onim figurama iz naučno fantastičnih
filmova i stripova uz koje smo odrastali.
Čitava ova serija od deset novih skulptura – od kojih je ovde izloženo pet
– koja nosi naziv Avio – skulpture namenski je rađena za koncet britanskog
elektronskog brejkbit benda Prodigy i Warrior’s Dance Festival 2012, održan u
Beogradu, i sasvim je u skladu sa nazivom tada novog albuma pomenutig benda
How to Steal a Jet Fighter. Ono što je značajnije za nas jeste činjenica da u ovim
delima susrećemo još jedan novi element koji se nije do tada pojavljivao u
radovima Aleksandra Gligorijevića, a to je muzika, ili tačnije zvuk. Naime,
avionski delovi od kojih su skulpture izrađene izliveni su izuzetno dobro,
a kvalitet im je sličan crkvenim zvonima, tako da vazduh koji struji kroz i
oko njih stvara za uho prijatan, rezonantan ton specifičnog i dugotrajnog „avio
zvuka“ koji negde u daljini priziva zvuk sonarnih motora Raušenbergovih
dela iz devedesetih godina, podsećajući nas na privlačnost spoja vizuelnog i
zvučnog koji pospešuje dijalog umetnika sa svetom oko njega i premošćuje jaz
između umetnosti i života, između umetnosti i prirode.
Znamo da je čitav niz umetnika tokom proteklog veka nastojao da izrazi
onu duboko apstraktnu, dinamičku, nematerijalnu koncepciju stvarnosti
INTERPOLACIJE 3

suočavajući nas sa našom percepcijom oblika, pa i sa svešću o našem osećaju
krhkosti kada se susretnemo sa nekim velikim predmetom, na primer sa
skulpturom velikih dimenzija smeštenom u nekom slobodnom prostoru, u
nekoj bašti ili parku. Nadalje, upravo unošenjem ili postavljanjem skulpture
u poetsku prirodu neke urbane bašte otvara se aktivni dijalog ne samo
između te skulpture i prirode u koju je smeštena, već i sa širom okolinom,
sa prolaznicima, pa i sa građevinama u okruženju – ili, u našem slučaju,
sa rezidencijalnim objektom – jer oni nikako nisu ni puka dekoracija, ni
neutralna pozadina, budući da u sebi nose sopstvenu istoriju, pa i umetničke
vrednosti. To inkorporiranje skulpture u urbani ambijent, bilo da se radi
o unutrašnjem ili spoljnom prostoru, ima zadatak da izazove reakciju svih
nas, da probudi sva naša čula, ali i da uznemiri ili izmeni našu uobičajenu
percepciju mesta, prostora, kao i samog umetničkog dela.
Stoga danas nije nimalo neobično kada jedan muzej ili galerija predstave
radove nekog skulptora u svom otvorenom prostoru, u svojoj bašti, vrtu, parku. U
osnovi te ideje nesumljivo leži želja da se, korišćenjem njihove jedinstvene
atmosfere i interakcije umetničkih dela sa okolinom i posmatračima, još
više potencira značaj koji nesumnjivo pridajemo individualnoj ekspresiji
ličnog identiteta svakog pojedinog stvaraoca.
Nakon svega, čini se da sa sigurnošću možemo reći da lični identitet
Aleksandra Gligorijevića prepoznajemo, pre svega, kroz savršenu sinergiju
unutrašnjeg ritma, muzike, poetike njegovih dela, kojima je, ne pribegavajući
naraciji, uspeo da udahne dušu, osećaj ljudske prisutnosti, što prepoznajemo
u svim njegovim „urbanim ratnicima“, jer oni verno prate impulse njegovog
gesta, misli i tela, otkrivaju njegov senzibilitet, njegovu ličnost, neposredni
rukopis njegovog poetskog bića koji, kao nekada Tatlin, ispisuje spomenik ovom
novom vremenu i svetu u kojem danas živimo.